Historia i współczesność lokalnych walut - Dariusz Brzozowiec

„Zło zwycięża gdy dobrzy ludzie nic nie robią" Edmund Burke – irlandzki filozof i polityk

W świadomości społecznej termin „lokalna waluta” kojarzy się z obecnie funkcjonującymi walutami takimi jak polski Złoty. Wiedza czym są i jak działają lokalne waluty została zepchnięta na margines wiedzy ekonomicznej, a wszystkie historycznie udokumentowane przypadki użycia takich rozwiązań są nieustannie ignorowane przez współczesnych ekonomistów wyznających zasadę TINA (nie ma innej alternatywy). Tymczasem problemy współczesnych gospodarek coraz wyraźniej ukazują wadliwą stronę obecnego systemu monetarnego. Wszechobecny kryzys ekonomiczny, rekordowe zadłużenia Państw i całych narodów, monopolizacja kapitału realnego w rękach nielicznych to tylko niektóre z łatwo dostrzegalnych konsekwencji.

Za tymi wymienionymi kryją się znacznie gorsze efekty zglobalizowanego świata.

Wzrastające bezrobocie, powiększające się obszary ubóstwa, wzrost niepokojów społecznych prowadzący do zwiększonej przestępczości a w ostateczności do socjalnej anarchii lub wojny, powinny być dostatecznym dowodem na wadliwość systemu w którym żyjemy. Tymczasem odpowiednia retoryka mass mediów oraz ekonomistów głównego nurtu tłumaczy nam zaistniałą sytuację na setki sposobów. Masowa dezinformacja oraz mnożenie potencjalnych przyczyn kryzysu nie pozwalają społeczeństwu na obranie właściwej decyzji i drogi wyjścia. Sytuacja wydaje się być tragiczna i bez wyjścia a wiedza o historycznie udokumentowanych rozwiązaniach zapomniana. Lista wspomnianych rozwiązań jest długa i sięga czasów prehistorycznych. Fenicjanie, których dziś posądzamy o wynalezienie pieniądza, faktycznie go wynaleźli ale forma pieniądza o pełnym pokryciu towarowym w zbożu jest bardzo daleka od dzisiejszego pieniądza typu fiat, którego głównym pokryciem jest przyrzeczenie Rządów do zbierania podatków z własnych obywateli. Historia myśli ekonomicznej dotyczącej pieniądza sięga czasów Jezusowego Kazania Na Górze oraz dwóch tysięcy lat walki Kościoła z instytucją lichwy, czyli odsetka. Informacje dotyczące pieniądza znajdują się do dziś w Biblii, Koranie i świętej księdze Judaizmu jaką jest Tora. Cała ta wiedza podciągana jest przez współczesnych jako religijny zabobon i nie podlega głębszym badaniom. Orędownicy globalnej waluty odsetkowej unikają odpowiedzi na podstawowe pytanie: Skąd biorą się pieniądze na odsetki, przypisane do każdego wyprodukowanego (ex nihilo) nowego długu, jeśli nikt nie wprowadza do obiegu pieniędzy, które miałyby pokryć te odsetki? 

Lokalny, bezodsetkowy pieniądz posiada dłuższą i bardziej szczytną historię niż pieniądz dziś. Fenickie pieniądze miały pełne pokrycie towarowe i ujemne oprocentowanie. Bezpośrednio przyczyniły się do rozkwitu cywilizacji nad Nilem.

Brakteaty Biskupów Weimarskich były ujemnie oprocentowaną walutą, która pomiędzy 1130, a 1430 rokiem, doprowadziła do niespotykanej aktywności gospodarczej oraz rozwoju kultury i sztuki na terenie dzisiejszych Niemiec. Początki USA to historia Colonial Script na terenie Nowej Anglii pod przewodnictwem Benjamina Franklina. Wywożona statkami biedota i margines społeczny z Królestwa Anglii posługując się nieoprocentowanym substytutem pieniądza wybudowali społeczeństwo o zerowym bezrobociu i stałym wzroście gospodarczym. Ludzie żyli tam spokojnie i dostatnio.

Najlepiej znanym i opisanym przykładem lokalnych walut wprowadzanych w kryzysowym czasie jest działanie burmistrza małego miasta Wörgl w Austrii.

Cud w mieście Wörgl

Worgl, 1932

W 1932 roku w ramach trwającego kryzysu finansowego z roku 1929, niewielkie miasto usytuowane blisko granicy Niemiec, doświadcza wszystkich negatywnych skutków kryzysu ekonomicznego. Rosnące bezrobocie, narastające niepokoje społeczne i wzrost drobnej przestępczości są bezpośrednim rezultatem zapaści lokalnej ekonomii.

Zrozpaczony burmistrz Michael Unterguggenberger obserwując niekończące się dysputy polityczne mające na celu znalezienie drogi wyjścia z ciężkiej sytuacji oraz widząc swoje rodzinne miasto popadające w ruinę każdego dnia, sięga po koncepcje ekonomiczne wybitnego alternatywnego ekonomisty Silvio Gesella.

Wydana w 1906 roku praca NATURALNY PORZĄDEK EKONOMICZNY mimo kolejnych wznowień i społecznej akceptacji, nie znajduje odzwierciedlenia w realnym życiu. Zawarte w opracowaniu teorie i praktyczne sposoby rozwiązań problemów ekonomicznych zostają zaszufladkowane przez ekonomistów głównego nurtu jako utopijne. W 1906 roku nikt nie bierze poważnie przesłań Gesella o zbliżającym się kryzysie (1929) oraz globalnym konflikcie zbrojnym (1939).

Jednak w 1932 roku wszystkie przewidywania zawarte w pracach Gesella objawiają się w codzienności, ukazuje się prawdziwe oblicze kryzysu finansowego, w ramach którego istnieją wszystkie dobra i usługi, tylko nie ma czym sobie za nie zapłacić. Poszukujący ratunku burmistrz widzący bezsilność polityków decyduje się na natychmiastowe wdrożenie teorii w praktykę.

I tak, po przedyskutowaniu koncepcji z radą miasta, rzemieślnikami, kupcami oraz rolnikami, miasto Wörgl pod przewodnictwem burmistrza, emituje substytut pieniądza – rodzaj lokalnej waluty – Wörgl Schiling. Drukowany jest on na kawałkach papieru o różnych nominałach 1, 5 i 10 Schilingów, a jego kurs wymiany zostaje usztywniony. Jeden Schiling (narodowa waluta emitowana przez Centralny Bank Austrii) jest równa jednemu Wörgl Schilingowi (komplementarnej walucie emitowanej przez miasto Wörgl) – lecz tu podobieństwa się kończą. Wörgl Schiling jest niewymienialny na inne waluty, działa lokalnie w społeczności małego miasta i posiada ujemne oprocentowanie tzw. _ demurrage_ – sugerowany przez Gesella, jako jedna z podstawowych cech zdrowego pieniądza.

Austriacki Shilling

Z końcem każdego miesiąca, posiadacz dowolnego „banknotu” Wörgl musi dokonać opłaty za użycie w wysokości jednego procenta od nominału. Wpłata dokonywana w kasie miejskiej potwierdzana jest stosownym stemplem na „banknocie” tak, by mógł utrzymać swą ważność w nowym miesiącu. Burmistrz Michael Unterguggenberger zrozumiał, że uruchomienie niewielkich środków finansowych w postaci 40.000 Schilingów z kasy miasta, w tak trudnej sytuacji ekonomicznej, nie przyniesie większych zmian dla rodzinnego miasta. Wiedział, że w najlepszym wypadku zaspokoją one tylko część ludzkich potrzeb i natychmiast zostaną zachowane na „cięższe czasy” przez mieszkańców Wörgl. Wiedział też, że posiadana przez miasto suma jest niewystarczająca do pokrycia wszystkich planowanych przez miasto inwestycji, więc ostatecznie 40 tysięcy Schilingów zostało zdeponowane w Banku jako zabezpieczenie projektu .

Pierwsza emisja tej komplementarnej waluty wynosiła tylko 5000 Schilingów jednak wystarczyła, by rozpocząć eksperyment FRAIGELD (WOLNE PIENIĄDZE) zwany później CUDEM WORGL . Projekt rozpoczyna się w dniu 31 lipca 1932, w chwili, kiedy całą Europą wstrząsają niepokoje społeczne wynikające z ciągle wzrastającego bezrobocia i wszechobecnej biedy.

Pierwsze dni eksperymentu wykazują skuteczność teorii Gesella. Miasto płaci kopalni za węgiel, kopalnia wypłaca pensje górnikom, górnicy regulują swoje zobowiązania w lokalnych sklepach, sklepikarze dokonują zakupów u lokalnych rolników oraz rzemieślników, ci zaś regulują zaległe podatki w kasie miasta. Miasto rozpoczyna nowe inwestycje. Budowa mostu oraz remonty drogi i szkoły stwarzają nowe miejsca pracy i likwidują bezrobocie prawie do zera i to jeszcze przed końcem roku 1932. Jest to czas, w którym bezrobocie w Europie dalej wzrasta w wyniku trwającego kryzysu. Lokalna społeczność odkrywa definicję pieniądza jako krwioobiegu lokalnej gospodarki. Ponieważ Schilingi Wörgl nie są wymienialne i nie są ważne poza ich rodzinnym miastem, to ich ilość w obiegu nie zmniejsza się, a ujemne oprocentowanie zapobiega skutecznie ich zachowywaniu na „cięższe czasy”. Społeczność wydaje zdobyte pieniądze w bardzo szybkim tempie zaspokajając wszystkie swoje podstawowe potrzeby. Zabezpiecza swoją przyszłość przez dokonywanie zakupów na zapas rzeczy i towarów.

Ustalenia autorów projektu pozwoliły odkryć, że lokalne Schilingi pokonywały dystans od uczestnika do uczestnika lokalnego rynku z szybkością dużo większą niż tradycyjne państwowe Schilingi. W niektórych przypadkach mówiono o prędkości 13 razy szybszej niż prędkość cyrkulacji pieniądza państwowego.

Francuski Wiceminister Edouard Daladier

Zabezpieczenie podstawowych potrzeb społecznych zaczyna skutkować wydawaniem pieniędzy na inne niż podstawowe ludzkie potrzeby związane z jedzeniem czy schronieniem. Zaczyna się czas konsumpcji. Sklepy już nie t tylko spożywcze, ale i przemysłowe oraz cała rzesza rzemieślników odnotowuje wzrost obrotów. Wzrost obrotów nowe miejsca pracy. Społeczeństwo szybko wychodzi z wszechobecnej biedy, gdzie liczy się tylko zaspokojenie podstawowych potrzeb, teraz sięga po realizację swoich wyższych potrzeb, dając szansę i miejsce na rozwój kultury i sztuki. Kasa miejska odnotowuje wpłaty na poczet podatków z wyprzedzeniem terminu ich wymagalności, co wywołuje spore zamieszanie w planowanych inwestycjach. Ponieważ kasa miejska również podlega obowiązkowi ponoszenia opłaty, na koniec każdego miesiąca od posiadanych Wörgl Schilingów musi dokonać edycji kalendarza inwestycji. Planowane inwestycje w związku z nadmiarem środków płatniczych, są realizowane we wcześniejszych terminach! Wörgl staje się prawdziwą zieloną wyspą na oceanie szalejącego kryzysu, a jego sława szybko wykracza poza granice Austrii, sąsiednich Niemiec czy nawet poza Europę. Przybywające delegacje przedstawicieli innych miast i państw dotkniętych kryzysem, z wielkim zdziwieniem obserwują rozkwit ekonomiczny wywołany teoriami lekceważonymi przez ostatnie trzydzieści lat. Naoczni świadkowie nie umieją pogodzić dostrzegalnych dowodów na zbawienny wpływ lokalnych pieniędzy z wszechobecnymi prawami ekonomicznymi głównego nurtu. Zestawienie monopolistycznego systemu emisji pieniądza z lokalnym oraz odsetkowość z ujemnym oprocentowaniem, wydaje się być zadaniem ponad miarę możliwości zatwardziałych wyznawców ekonomii niedostatku.

Przybywa nawet Francuski Wiceminister Edouard Daladier oraz znany ekonomista Irwing Fischer, który później nawiązywał parokrotnie do cudu z Wörgl i teorii Silvio Gesella w swoich opracowaniach. Przybyli analitycy z wielkimi oczami potwierdzają brak zjawisk inflacyjnych czy deflacyjnych mogących mieć negatywny wpływ na całość eksperymentu.

Zdziwienie przegrywa z faktami.

Odważny burmistrz w ciągu paru miesięcy likwiduje bezrobocie, zanikają niepokoje społeczne oraz drobna przestępczość, miasto zrealizowało inwestycje, na które nie posiadało wystarczającej ilości Schillingów (tych państwowych) oraz planuje dalsze. Powstają nowe domy mieszkalne oraz skocznia narciarska, wszyscy mają pracę, a społeczeństwo żyje spokojnie i dostatnio. Jednym słowem CUD! Ostatecznie 173 miasta na terenie Austrii i Niemiec rozpoczynają przygotowania do emisji lokalnej komplementarnej waluty. Niestety cały projekt nie jest akceptowany przez Centralny Bank Austrii , który dostrzega w projekcie FREIGELD zagrożenie własnego monopolu emisji pieniądza. Wszystkie wspaniałe osiągnięcia projektu nie są ważne dla Banku, który statutowo ma odpowiadać za właściwą politykę monetarną Państwa. Cud Wörgl nie jest w jego interesie. 1 września 1933 Bank zamyka całe przedsięwzięcie, a burmistrz Michael Unterguggenberger zostaje postawiony przed Trybunał Konstytucyjny. Głównym zarzutem jest wejście w prawa Banku emisyjnego, a podstawowym dowodem fakt przyjmowania przez kasę miejską należności podatkowych w Schilingach Wörgl. Bezrobocie i bieda wracają do Wörgl jeszcze przed końcem roku 1933.

Dariusz Brzozowiec

Obejrzyj też video autora tej publikacj:

Dariusz Brzozowiec – Projektowanie Nowego Świata. (Warszawa 25.10.2009)

Dariusz Brzozowiec – Realny kryzys i alternatywny pieniądz. (Kielce 02.03.2013)